ماه رمضان رسیده
رمضان، ماه خدا و میهمانی خدا، ماه بهار قرآن، ماه لیلةالقدر و پاکی و تعالی انسان.
رمضان، ماه برکت، رحمت، مغفرت، توبه، انابه، صبر و مواسات. رمضان ماه تقوا و طهارت و رهایی از شر نفس و به خدا پیوستن است.
رمضان، ماه علی(ع) آن مقتدای عدالت و انسانیت است که نماز خون و شهادت در محراب عشق را برای اولین بار به یادگار گذاشت.
در روایات رسیده از معصومان(ع) نامها و اوصاف بسیاری برای ماه رمضان آمده است، که نامهای یادشده بخشی از آن به شمار میآیند.(1)
ولی در این میان به نظر میرسد ماه خدا و میهمانی خدا، عالیترین تعبیری است که درباره ماه رمضان به کار برده شده است.
با اینکه همه ماهها ماه خداست و انسانها همه وقت از نعمتهای مادی و معنوی و در حقیقت از سفره گسترده الهی استفاده میکنند، ولی از آنجا که همه کتابهای بزرگ آسمانی از جمله قرآن که کتاب هدایت و راهنمایی برای همه بشریت است در این ماه نازل شده است، و نیز از آنجا که وظیفه بزرگ الهی روزه در این ماه انجام میشود امتیاز خاصی به این ماه بخشیده است.
ابیبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمودهاند:
««تورات» در ششم و «انجیل» در دوازدهم ماه رمضان، و «زبور» در هجدهم و قرآن در شب قدر نازل شده است.»(2)
با توجه به روایت یادشده ماه رمضان همواره ماه نزول کتابهای آسمانی و ماه هدایت و تربیت بوده است. چرا که هدایت و تربیت بدون دستورات و روشهایی که درست را از نادرست جدا و آن را به مردم تعلیم دهد ممکن نیست.
برنامه تربیتی روزه نیز، باید با آگاهی هر چه بیشتر و عمیقتر از تعلیمات آسمانی هماهنگ گردد، تا جسم و جان آدمی را از آلودگیهای گناه شستشو دهد.
روایات بسیاری درباره جایگاه این ماه بزرگ از امامان معصوم(ع) رسیده است. ولی جامعترین آنها که بسیاری از وظایف روزهدار و شرایط یک روزه کامل و فضائل این ماه را بیان میکند، خطبه مشهور پیامبر اکرم(ص) روایت شده است که آن حضرت در آخرین جمعه ماه شعبان برای آماده ساختن یاران برای استقبال از ماه مبارک رمضان خطبهای خواندند و در آن مژده فرا رسیدن ماه رمضان را داده و جایگاه و اهمیت این ماه بزرگ را تشریح کردند و خطاب به مردم فرمودند:
با اینکه همه ماهها ماه خداست و انسانها همه وقت از نعمتهای مادی و معنوی و در حقیقت از سفره گسترده الهی استفاده میکنند، ولی از آنجا که همه کتابهای بزرگ آسمانی از جمله قرآن که کتاب هدایت و راهنمایی برای همه بشریت است در این ماه نازل شده است، و نیز از آنجا که وظیفه بزرگ الهی روزه در این ماه انجام میشود امتیاز خاصی به این ماه بخشیده است.
«ای مردم، ماه خدا، با برکت و رحمت و آمرزش به شماروی آورده است.
ماهی که در نزد خدا برترین ماههاست. روزهایش برترین روزها و شبهایش برترین شبها و ساعات آن برترین ساعتها است.
ماهی است که به میهمانی خدا دعوت شدهاید و از کسانی که مورد اکرام خدا هستند میباشید.
در این ماه نفس کشیدن شما ثواب تسبیح و ذکر خدا و نیز خواب شما ثواب عبادت خواهد داشت. اعمال شما در این ماه پذیرفته و دعای شما مستجاب است.
پس با نیتهای خالص و صادق و دلهای پاک از خدا بخواهید که شما را در این ماه به روزهداری و تلاوت قرآن موفق گرداند.
شقاوتمند و به دور از سعادت کسی است که در این ماه بزرگ از رحمت و آمرزش خداوند محروم بماند.
با گرسنگی و تشنگی خود در این ماه، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را به یاد آورید.
در این ماه به بینوایان و تهیدستان رسیدگی و بخشش کنید. بزرگان خود را احترام کنید و بر کودکان خود مهربان باشید و با خویشاوندان خود رفت و آمد کرده و پیوند با آنان را محکم سازید.
زبانهایتان را از گناه و بیهودهگویی نگه دارید. چشمهای خود را از آنچه نگاه کردن به آن جایز نیست بپوشانید و گوشهایتان را از آنچه شنیدن آن حلال نیست فرو بندید.
بر یتیمان مردم محبت و مهربانی کنید، تا پس از شما با یتیمانتان مهربانی کنند. و از گناهانتان به سوی خدا توبه و بازگشت نمایید. به هنگام نماز دستهایتان را به دعا بردارید، زیرا این اوقات بهترین ساعاتی است که خداوند با عزت و جلال به لطف و رحمت به سوی بندگانش نظر میکند. و چون با او به راز و نیاز پردازند پاسخشان دهد. و هنگامی که او را صدا کنند لبیکشان گوید، و زمانی که او را بخوانند اجابتشان کند.
ای مردم، به راستی که جانهای شما در گرو اعمال شماست، پس با طلب آمرزش الهی آنها را آزاد سازید. پشت شما از بار گناهان، سنگین است پس با سجدههای طولانی آن را سبک کنید. و بدانید خدایی که یاد او برتر است به عزت خود سوگند یاد کرده که نمازگزاران و سجدهکنندگان را عذاب نکند و در آن روز که آدمیان در پیشگاه پروردگار جهانیان میایستند، ایشان را به آتش جهنم نترساند.
ای مردم، هر کس از شما که در این ماه روزهدار مؤمنی را افطار دهد، برای او به خاطر این عمل، ثواب آزاد کردن بندهای و آمرزش گناهان گذشته در نظر گرفته میشود.»
گفته شد: ای رسول خدا(ص) همه ما را توانایی این کار (افطار روزهدار) نیست. رسول خدا(ص) فرمود:
«خود را از آتش جهنم برهانید اگر چه به افطار دادن نصف دانه خرما و یا جرعه آبی باشد.
ای مردم، هر کس از شما اخلاقش را در این ماه نیکو سازد، گذشتن از صراط در قیامت در روزی که قدمها بر آن میلغزد بر او آسان شود.
و هر که در این ماه بر زیردستان خود آسان گیرد خداوند نیز حساب اعمالش را آسان خواهد گرفت. و هر که در این ماه شر خود را از دیگران باز دارد، خداوند نیز در روز ملاقات غضبش را از او بازدارد. هر که در این ماه یتیمی را گرامی بدارد، خداوند در روز قیامت او را گرامی خواهد داشت.
هر که در این ماه با خویشاوندان خود رفت و آمد نموده و پیوند با آنان را محکم سازد، خداوند او را در روز ملاقات به رحمت خویش پیوند دهد، و هر که در این ماه رابطه خود را با خویشاوندانش ببرد، خداوند نیز رحمتش را در روز قیامت از او خواهد برید.
در این ماه به بینوایان و تهیدستان رسیدگی و بخشش کنید. بزرگان خود را احترام کنید
و بر کودکان خود مهربان باشید
و با خویشاوندان خود رفت و آمد کرده
و پیوند با آنان را محکم سازید.
زبانهایتان را از گناه و بیهودهگویی نگه دارید. چشمهای خود را از آنچه نگاه کردن به آن جایز نیست بپوشانید و گوشهایتان را از آنچه شنیدن آن حلال نیست فرو بندید.
هر که در این ماه نماز مستحبی به جای آورد، خداوند او را از آتش دوزخ دور میکند. و هر که در این ماه عمل واجبی را انجام دهد خداوند ثواب هفتاد عمل واجب که در ماههای دیگر به جا آورد به او عطا میکند.
و هر که در این ماه بر من (پیامبر اسلام) صلوات بسیار فرستد خداوند در روزی که میزان اعمال سبک شوند، میزان عملش را سنگین گرداند.
هر که در این ماه آیهای از قرآن بخواند پاداش کسی را دارد که در ماههای دیگر ختم قرآن کرده باشد. ای مردم، در این ماه درهای بهشت گشوده است. پس از خدایتان بخواهید که آنها را بر شما نبندد. در این ماه درهای جهنم بسته است، پس از خدایتان بخواهید که آنها را به سبب گناهانتان بر شما نگشاید.
در این ماه شیطانها به بند کشیده شدهاند. از خدایتان بخواهید که آنها را بر شما مسلط نگرداند.»
برترین اعمال دوری از گناه
علی(ع) میفرماید: من در این وقت برخاستم و عرض کردم ای رسول خدا(ص) برترین اعمال در این ماه کدام است؟
آن حضرت فرمودند: ای ابوالحسن، برترین اعمال در این ماه خودداری از اعمالی است که خدا آن را حرام کرده است.
پس آنگاه پیامبر گریست. گفتم ای رسول خدا(ص) چه چیز سبب گریه شما شد؟
فرمود: ای علی، از آنچه در این ماه بر تو روا میدارند میگریم، گویی تو را میبینم که برای پروردگارت به نماز ایستادهای و شقیترین و بدبختترین افراد در میان اولین و آخرین انسانها و همتای کسی که ناقه قوم ثمود را از پای درآورد برخاسته بر فرق تو ضربهای فرود میآورد که محاسنت را به خون سرت رنگین میکند. پس عرض کردم ای رسول خدا؛ آیا این در حالی است که دینم به سلامت است؟ فرمود: آری، ای علی، هر که تو را دشمن دارد مرا دشمن داشته و هر که تو را ناسزا و دشنام دهد مرا ناسزا و دشنام گفته است. خداوند تبارک و تعالی من و تو را آفرید و مرا و تو را برگزید. مرا برای نبوت و تو را برای امامت اختیار کرد. هر کس امامت تو را انکار کند نبوت مرا انکار کرده است.
ای علی، تو وصی من و پدر فرزندان من و همسر دخترم و جانشین من بر امتم، به هنگام حیات و پس از مرگ من هستی. دستور تو دستور من و نهی و بازداشتن تو نهی من است.
سوگند به خدایی که مرا به رسالت برگزیده و مرا از بهترین مردم قرار داد، تو حجت خدا بر خلقش و امین او بر سرّش و خلیفه او بر بندگانش هستی.(3)
با دقت در خطبه یادشده به خوبی روشن میشود که این فرمان الهی تا چه اندازه در نزد خداوند محبوب و ارجمند است.
پیامبر اکرم(ص):
ای مردم، هر کس از شما که در این ماه روزهدار مؤمنی را افطار دهد، برای او به خاطر این عمل، ثواب آزاد کردن بندهای و آمرزش گناهان گذشته در نظر گرفته میشود.»
گفته شد: ای رسول خدا(ص) همه ما را توانایی این کار (افطار روزهدار) نیست.
رسول خدا(ص) فرمود:
«خود را از آتش جهنم برهانید اگر چه به افطار دادن نصف دانه خرما و یا جرعه آبی باشد.
پیامبر اکرم(ص):
هر که در این ماه با خویشاوندان خود رفت و آمد نموده و پیوند با آنان را محکم سازد، خداوند او را در روز ملاقات به رحمت خویش پیوند دهد، و هر که در این ماه رابطه خود را با خویشاوندانش ببرد، خداوند نیز رحمتش را در روز قیامت از او خواهد برید.
بر همین اساس، پیامبر اسلام از قول خداوند تبارک و تعالی نقل میکند که فرمود: «الصوم لی و انا اجزی به؛(4) روزه برای من است و من پاداش آن را خواهم داد.»
تردیدی نیست که این همه فضائل و آثار تنها با دست کشیدن از خوردن و آشامیدن ... به دست نمیآید بلکه همان گونه که امام صادق(ع) در روایتی مفصل اشاره کردهاند شرایط خاصی دارد لازم است همان گونه که ظاهر انسان روزهدار است اعضا و جوارح وی نیز، روزهدار باشند. زبان باید از دروغ بپرهیزد. دیدگان باید از نامحرم فرو بسته شوند، نزاع، حسد، غیبت و دیگر رذائل اخلاقی در بین نباشد تا روزه دارای آن آثار باشد.(5)
رسول اکرم(ص) به جابر بنعبداللّه انصاری فرمود: ای جابر، هر کس در روز ماه رمضان روزه بدارد و شب آن را به یاد خدا بیدار شود، شکم را از حرام و دامن را از آلودگی حفظ کند و زبان خویش را نگه دارد، از گناهان بیرون رود همچنان که از این ماه بیرون میرود. جابر گفت: ای پیامبر خدا، چه نیکوست این حدیث.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: ای جابر، چه دشوار است شرایط آن.(6)
آثار اخلاقی و تربیتی روزه
روزه دارای ابعاد گوناگون و آثار بسیاری است. که از همه مهمتر بُعد اخلاقی و تربیتی آن است. روزه اگر روزه باشد صفای باطن و پاکیزگی روح را به همراه دارد، چرا که انسان روزهدار با خودداری از خوردن و آشامیدن قوای حیوانی خود را
تردیدی نیست که این همه فضائل و آثارتنها با دست کشیدن از خوردن و آشامیدن ... به دست نمیآید بلکه همان گونه که امام صادق(ع) در روایتی مفصل اشاره کردهاند شرایط خاصی دارد لازم است همان گونه که ظاهر انسان روزهدار است اعضا و جوارح وی نیز، روزهدار باشند.
زبان باید از دروغ بپرهیزد.
دیدگان باید از نامحرم فرو بسته شوند، نزاع، حسد، غیبت و دیگر رذائل اخلاقی در بین نباشد تا روزه دارای آن آثار باشد.
تضعیف و بر هوا و هوسهای خود پیروز میگردد. قرآن به هنگام دستور روزه به مؤمنان میفرماید:
«ای مؤمنان، همان گونه که روزه را بر اقوام پیش از شما واجب کرده بودیم آن را بر شما نیز واجب ساختیم تا پرواپیشه شوید.»(7)
اسلام میخواهد، مسلمان با روزهداری در ماه مبارک رمضان زمینه پرورش روح و تقوا را در همه زمینهها در خود ایجاد کنند. زیرا همان گونه که اشاره کردیم، هر گاه انسان از انجام خواستههای طبیعی تن، خودداری کرد، بخوبی میتواند از پیروی هوای نفس خودداری کند بدون تردید رسیدن به مرحله تقوا و پرورش روح در همه ابعاد تنها با امساک از خوردن و آشامیدن به دست نمیآید بلکه شرایط دیگری لازم دارد که بدان اشاره کردیم. بنابراین، اگر دیده میشود که وضع اخلاقی برخی از افراد با اینکه یک ماه را روزه گرفتهاند، با گذشته چندان تفاوتی ندارد و به پاکی و تعالی آنان نینجامیده است، به جهت این است که روزه را تنها خودداری از خوردن و آشامیدن پنداشتهاند. در حالی که پیامبر اسلام(ص) میفرماید:
«کوچکترین و آسانترین چیزی که خداوند در روزه، برای روزهدار واجب کرده امساک از خوردن و آشامیدن است.»(8)
رسول اکرم(ص) به جابر بنعبداللّه انصاری فرمود: ای جابر، هر کس در روز ماه رمضان روزه بدارد و شب آن را به یاد خدا بیدار شود، شکم را از حرام و دامن را از آلودگی حفظ کند و زبان خویش را نگه دارد، از گناهان بیرون رود همچنان که از این ماه بیرون میرود.
براساس روایات، روزهدار، همان گونه که از خوردنیها و آشامیدنیها خودداری میکند، باید همه اعضای بدن خود را روزهدار نگه دارد، در این صورت است که خداوند روزه او را میپذیرد و صفای روح و باطن به او عنایت میکند.(9)
از باب نمونه علی(ع) از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده است:
«هر کس برای رضای خدا و پاداش اخروی، در ماه رمضان روزه بگیرد و گوش و چشم و زبان خود را از مردم بازدارد خداوند روزه او را میپذیرد و همه گناهان او را میبخشد و به او ثوابی معادل ثواب صابران عنایت میکند.»(10)
در حدیث یادشده، پیامبر اسلام(ص) کنترل چشم و گوش و زبان را به همراه خودداری از دیگر مبطلات چون خوردن و آشامیدن از شرایط روزه کامل و واقعی داشته است. بدون تردید اگر مسلمانی اینگونه که پیامبر فرموده روزه بگیرد. و جسم و جان خود را به مدت یک ماه تمرین و پرورش دهد به مرحله صفای باطن و تعالی روح و تقوا در ابعاد گوناگون خواهد رسید.
جامعهای پاک و پاکیزه
اسلام با دستور روزه به همه مؤمنان «یا ایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام ...»(11)
میخواهد که مسلمانان جامعهای پاک و پاکیزه داشته باشند. جامعهای که از تزویر، خیانت، ستمگری و تجاوز به حقوق و شخصیت یکدیگر پاک باشد. به همین جهت اسلام، افزون بر تشریح قانونهای گسترده که همه ابعاد زندگی بشری را در برمیگیرد با واجب کردن یک ماه روزه در ماه مبارک رمضان، تمایلات شیطانی و هوسهای سرکش انسانها را سرکوب میکند. نکتهای که درخور دقت است و در خطبه رسول خدا نیز بدان اشاره شده این است که اسلام، پیش از آنکه پیروان خود را به کارهای نیک وادارد از ارتکاب گناه و پلیدی باز میدارد. چرا که اگر زمینه آموزش احکام و تربیت اسلامی آماده نباشد، هر گونه تبلیغ و تلاش بیهوده است. از این رو گاه وقتی که علی(ع) از پیامبر اسلام(ص) سؤال میکند که بهترین عمل در ماه رمضان کدام است؟ آن حضرت میفرماید:
«الورع عن محارماللّه؛(12) بهترین عمل در این ماه، دوری از گناهان است.»
روزه اگر روزه باشد صفای باطن
و پاکیزگی روح را به همراه دارد،
چرا که انسان روزهدار با خودداری از خوردن
و آشامیدن قوای حیوانی خود را
تضعیف و بر هوا و هوسهای خود
پیروز میگردد.
تردیدی نیست که گناه و تجاوز به حقوق دیگران بنیاد هر جامعهای را سست و متزلزل و سپس نابود میکند. تاریخ بیانگر آن است که هر جامعهای تا زمانی میتواند پایدار بماند و به سیر صعودی خود ادامه دهد که به گناه و فساد آلوده نشده باشد. و چون جامعهای به گناه و فساد، بیقانونی و تجاوز به حقوق دیگران روی آورد متزلزل و سپس از بین خواهد رفت. روزهای که اسلام بدان دستور میدهد در واقع مبارزهای همه سویه علیه همه انواع فساد و آلودگیهاست. و اگر با شرایط آن انجام پذیرد ریشه همه فسادها، انحرافها و آلودگیهای اجتماعی از دل و جان انسانها کنده شده و به جای آن صفا و پاکی نشانده میشود.
اجابت دعای روزهداران
چون شخص روزهدار به منظور اطاعت از خدا، از خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات روزه خودداری میکند، از صفای باطن و حالات روحانی و معنوی خاصی برخوردار میگردد. وجود این حالت در انسان او را به نزول رحمتهای الهی و اجابت دعاهایش امیدوار میسازد همان گونه که امام سجاد(ع) میفرماید:
دعای روزهدار به هنگام افطار پذیرفته میشود.(13)
در خطبه و دیگر روایاتی که از پیامبر اسلام(ص) بدان اشاره کردیم به صورت مطلق به هنگام افطار و غیر آن از اجابت دعای روزهدار سخن گفته شده است. البته به هنگام افطار چون حالت روحانی ویژهای برای روزهدار پدید میآید، در روایات از جمله روایت یادشده سفارش شده که روزهدار در آن هنگام دعا کند که دعایش پذیرفته میشود.
اسلام میخواهد، مسلمان با روزهداری در ماه مبارک رمضان زمینه پرورش روح و تقوا را در همه زمینهها در خود ایجاد کنند.
زیرا همان گونه که اشاره کردیم،
هر گاه انسان از انجام خواستههای طبیعی تن، خودداری کرد، بخوبی میتواند
از پیروی هوای نفس خودداری کند.
امام صادق(ع) درباره سیره پیامبر(ص) چنین میفرماید:
«هر وقت رسول خدا(ص) میخواست افطار کند میفرمود: پروردگارا برای تو روزه گرفتیم و با روزی تو افطار میکنیم، پس این روزه را از ما بپذیر، تشنگی رفت و سیراب شدیم. لیکن پاداش روزه بر جای مانده است.»(14)
آثار و برکات اجتماعی روزه
روزه افزون بر آثار تربیتی، آثار اجتماعی بسیاری دارد که به نمونهای از آنها اشاره میشود.
1. درس مساوات و برابری:
روزه به مسلمانان درس مساوات و برابری میدهد با انجام این دستور الهی، افراد ثروتمند درد فقر و ناداری و گرسنگی را به گونهای محسوس میچشند، و به خوبی از درد دل آنان آگاه میگردند. همین احساس آنها را وامیدارد تا به یاری آنان بشتابند.
ممکن است گفته شود که با توصیف حال گرسنگان و محرومان میتوان ثروتمندان را متوجه حال فقیران ساخت. ولی بدون تردید، اگر این مسئله با روزهداری جنبه عینی به خود بگیرد اثر آن بسیار بیشتر است از این روی در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده که هشام بنحکم از علت تشریع روزه پرسید، امام چنین پاسخ دادند:
«انما فرضاللّه الصیام لیستوی به الغنی و الفقیر و ذلک ان الغنی لم یکن لیجدمس الجوع، فیرحم الفقیر، و ان الغنی کلما اراد شیئا قدر علیه، فاراداللّه تعالی ان یسوی بین خلقه، وان یذیق الغنی مس الجوع و الالم، لیرق علی الضعیف و یرحم الجائع؛(15)
بر اساس روایات، روزهدار، همان گونه که از خوردنیها و آشامیدنیها خودداری میکند، باید همه اعضای بدن خود را
روزهدار نگه دارد، در این صورت است که خداوند روزه او را میپذیرد
و صفای روح و باطن به او عنایت میکند.
روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و ثروتمند مساوات برقرار گردد. و این بدان سبب است که ثروتمند طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند. چرا که ثروتمندان هر چه را بخواهند (از امور مادی) برای آنان فراهم است، خدا میخواهد میان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگی و درد و رنج را به ثروتمندان بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رسیدگی کنند.»
2. کاهش جرم و جنایت
با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، آمار جرائم و جنایات در میان مسلمانان به گونهای چشمگیر کاهش مییابد و رغبت مردم به کارهای نیک فزونی میگیرد. دعاها، انفاقها، تلاوت قرآن، رفت و آمد با خویشان و دوستان، شرکت در محافل دینی و ... در این ماه بیش از ماههای دیگر است. و این امر در تقویت روح همبستگی اسلامی و تحریک عواطف انسانی تأثیر بسزایی دارد.
تردیدی نیست که گناه و تجاوز به حقوق دیگران بنیاد هر جامعهای را سست و متزلزل و سپس نابود میکند. تاریخ بیانگر آن است که هر جامعهای تا زمانی میتواند پایدار بماند و به سیر صعودی خود ادامه دهد که به گناه و فساد آلوده نشده باشد. و چون جامعهای به گناه و فساد، بیقانونی و تجاوز به حقوق دیگران روی آورد متزلزل و سپس از بین خواهد رفت. روزهای که اسلام بدان دستور میدهد در واقع مبارزهای همه سویه علیه همه انواع فساد و آلودگیهاست.
و اگر با شرایط آن انجام پذیرد ریشه همه فسادها، انحرافها و آلودگیهای اجتماعی از دل و جان انسانها کنده شده و به جای آن صفا و پاکی نشانده میشود.
آماری که همه ساله پس از ماه مبارک رمضان منتشر میشود بیانگر آن است که در سرتاسر ایران جرم و جنایت به صورت محسوس و گاه تا چهل یا پنجاه درصد کاهش مییابد. و تعداد کسانی که به دادگاهها مراجعه میکنند نیز به نصف کاهش مییابد. مردم در کوچه و بازار کمتر دروغ میگویند و نیز کمتر سر یکدیگر کلاه میگذارند. حتی دزدیها در این ماه کاهش مییابد و ... و همه اینها از آثار روزه و روزهداری است.
امام صادق(ع):
روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و ثروتمند مساوات برقرار گردد.
و این بدان سبب است که ثروتمند طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند. چرا که ثروتمندان هر چه را بخواهند
(از امور مادی) برای آنان فراهم است،
خدا میخواهد میان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگی و درد و رنج را
به ثروتمندان بچشاند تا به ضعیفان
و گرسنگان رسیدگی کنند.»
آثار بهداشتی و درمانی روزه
در حدیثی از پیامبر اسلام(ص) آمده است: «صوموا تصحوا؛(16) روزه بگیرید تا تندرست شوید.» در طب قدیم و همچنین در طب جدید آثار «امساک» در درمان بسیاری از بیماریها به اثبات رسیده است. و کمتر طبیبی است که در گذشته و حال به این حقیقت اشارهای نکرده باشند از باب نمونه: حکیم قرن ششم پیش از میلاد، فیثاغورث به شاگردانش توصیه میکرد تا در مواقع بیماری و نیز به منظور تهذیب نفس از نوعی امساک کمک بگیرند. سقراط نیز، که او را پدر دانش پزشکی نامیدهاند برای حفظ صحت و درمان بیماریها «امساک» را برای مدتی طولانی ضروری میدانست.(17)
بسیاری از مردم چنین میپندارند که غذای بیشتر انرژی بیشتری تولید میکند غافل از اینکه غذای زائد و اضافی، موجب اختلال دستگاه گوارش و سبب ذخیره شدن چربیهای خارج از اندازه است و بیماریهای گوناگونی را به وجود میآورد. بیماریهای خطرناک چاقی، تصلب شرایین، انسداد عروق، دیابت و بسیاری از بیماریهای دیگر ریشه در تغذیه زیاد و گاهی هم معلول کیفیت آن است.
در روایات افزون بر روزهداری از ضررهای شکمپرستی و منافع امساک و کم خوری بسیار سخن گفته شده است و همواره مسلمانان به رعایت اعتدال در استفاده از انواع غذاها فرمان داده شدهاند.
یکی از درباریان منصور دوانیقی «خلیفه عباسی» نقل میکند:
روزی حضرت صادق(ع) در مجلس خلیفه حاضر بود. یک طبیب هندی کتابی درباره طب در دست داشت و میخواند و آن حضرت ساکت نشسته بود. چون طبیب از خواندن کتاب باز ایستاد، به امام صادق گفت: آیا مایلی چیزی از این کتاب به شما بیاموزم؟ امام فرمود:
نه، زیرا آنچه از قواعد طبی که نزد من است بهتر از چیزی است که تو داری و سپس فرمودند:
من دستور پیامبر اسلام(ص) را به کار میبندم که فرمود:
«المعدة بیت الداء و الحمیة هی الدواء؛(18) معده مرکز بیماریها و امساک بالاترین داروهاست.»
آن طبیب هندی با شگفتی گفت: طب غیر از این چیزی نیست. به نقلی دیگر، طبیب هندی از امام پرسید که این دانش را از کجا آوردهای؟ امام فرمود: این سخن را از پدرانم و آنها از پیامبر اسلام و پیامبر اسلام از جبرئیل و خداوند تبارک و تعالی آموخته است. طبیب هندی گفت: راست گفتی و من شهادت میدهم که خدایی جز خدای یگانه وجود ندارد و محمد رسول خدا(ص) است.(19)
امروزه نیز پزشکان معترفند که مسئله تغذیه نقش مهمی در سلامت و بیماری انسان دارد همان گونه که طبیب روسی «الکسی سوفورین» در کتاب خود مینویسد:
95% بیماریهای مردم از شکمخوارگی و سوءتغذیه سرچشمه میگیرد.(20)
وی در جای دیگر مینویسد:
«درمان از طریق روزه فائده ویژهای برای کم خونی، ضعف رودهها، التهاب بسیط و مزمن، دملهای داخلی و خارجی، سل، اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقاء، نوراستنی، عرق النساء، خراز «ریختگی پوست» بیماریهای چشم، مرض قند، بیماریهای جلدی، بیماریهای کلیه، کبد و بیماریهای دیگر دارد. معالجه از طریق امساک اختصاص به بیماریهای فوق ندارد، بلکه بیماریهایی که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلولهای جسم آمیختهشده همانند: سرطان، سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا میبخشد.»(21)
آماری که همه ساله پس از ماه مبارک رمضان منتشر میشود بیانگر آن است که در سرتاسر ایران جرم و جنایت به صورت محسوس و گاه تا چهل یا پنجاه درصد کاهش مییابد.
و تعداد کسانی که به دادگاهها مراجعه میکنند نیز به نصف کاهش مییابد.
مردم در کوچه و بازار کمتر دروغ میگویند
و نیز کمتر سر یکدیگر کلاه میگذارند.
حتی دزدیها در این ماه کاهش مییابد و ...
و همه اینها از آثار روزه و روزهداری است.
برخی از تعالیم اسلام در این باره جنبه پیشگیری و برخی دیگر جنبه درمانی دارد در بخش پیشگیری به پیروان خود سفارش کرده است تا گرسنه نشوند از خوردن غذا خودداری کنند.
و به هنگام خوردن غذا پیش از آنکه سیر شوند از خوردن دست بکشند.(22)
و در بخش درمانی، روزهداری بهترین درمان است روزه مواد زائد و اضافی و جذبنشده بدن را میسوزاند. افزون براین، نوعی استراحت برای دستگاههای گوارشی و عامل مؤثری برای سرویس کردن آنهاست. و با توجه به اینکه این دستگاه در طول سال مشغول به کار است. این استراحت ضررری است.
روشن است که روزهدار به هنگام سحری خوردن و یا افطار کردن نباید در خوردن و آشامیدن افراط کند، تا از آثار بهداشتی و درمانی روزه نیز بهرهمند شود.
پینوشتها:
در حدیثی از پیامبر اسلام(ص) آمده است: «صوموا تصحوا؛ روزه بگیرید تا تندرست شوید.» در طب قدیم و همچنین در طب جدید آثار «امساک» در درمان بسیاری از بیماریها به اثبات رسیده است. و کمتر طبیبی است که در گذشته و حال به این حقیقت اشارهای نکرده باشند از باب نمونه: حکیم قرن ششم پیش از میلاد، فیثاغورث به شاگردانش توصیه میکرد تا در مواقع بیماری و نیز به منظور تهذیب نفس از نوعی امساک کمک بگیرند. سقراط نیز، که او را پدر دانش پزشکی نامیدهاند برای حفظ صحت و درمان بیماریها «امساک» را برای مدتی طولانی ضروری میدانست.
1. بحارالانوار، ج96، ص340، 341، 342، 359 و ...
2. وسائل الشیعه، ج7، ص224، ناشر، احیاءالتراث العربی.
3.بحارالانوار، ج96، ص356، 358، الامالی، صدوق 57، 58؛ عیون الاخبار، ج1، ص295.
4. سفینة البحار، ج2، ص64، دارالمرتضی، بیروت؛ بحارالانوار، ج96، ص255.
5. وسائل الشیعه، ج7، ص117، 119.
6. همان، ص116.
7. بقره، آیه183.
8. وسائل الشیعه، ج7، ص118.
9.همان، روایت 7، 10، 12، 13.
10. همان، ص118.
11. بقره، آیه 183.
12. بحارالانوار، ج96، ص356.
13. وسائل الشیعه، ج7، ص106.
14. بحارالانوار، ج96، ص106، سفینة البحار، ج2، ص66.
15. وسائل الشیعه، ج7، ص3، بحارالانوار، ج96، ص371.
16. بحارالانوار، ج96، ص255.
17. حکمة الصوم و آثار، ص38، ناشر: گروه فرهنگ اجتماعی کویت، به نقل از نقش روزه در سازندگی انسان.
18. سفینةالبحار، ج2، ص78.
19. همان.
20. حکمة الصوم و آثار، ص98.
21. روزه روش نوین برای درمان بیماریها، ص65 به نقل از تفسر نمونه، ج1، ص632.
22. سفینةالبحار، ج2، ص79.
منبع:حوزه